Geloven in Iran

Om maar te beginnen met zoals het nu is: we zijn in de Islamitische Republiek Iran. Zoals bijvoorbeeld de Sovjet Unie was georganiseerd naar de socialistische uitgangspunten, is Iran ingericht volgens de islamitische principes. Een systeem dat, onder aanvoering van Ayatollah Khomeini, na de revolutie van 1979 is ingevoerd.

Als eerste leider van de republiek is de Ayatollah nog altijd populair, althans velen brengen een bezoek aan zijn tombe. Een tombe die, twintig jaar na zijn dood, nog steeds in een bedenkelijke omgeving staat. Het geheel is een enorme bouwput en de tombe is (daarom) geplaatst in een zaal die nog het meeste weg heeft van een kruising tussen een vliegtuighangar en een enorme sporthal. Ergens in het midden staat de tombe in een met TL verlicht glazen huisje. Aan de ene kant de mannen en aan de andere kant de vrouwen. Vlak voor de tombe eindigt het gordijn, hetgeen een mooie gelegenheid is voor jongens en meisjes om telefoonnummers uit te wisselen. Anderen wrijven met hun hand teder over het glas rondom de tombe of geven er zelfs een kusje op. Daarna gevolgd door een bankbiljet dat door de daartoe bestemde gleuf wordt geschoven.

Een zwaardere vorm van devotie kwamen we tegen in Qom. Een van de heiligste plaatsen in Iran, omdat daar de zus van Imam Reza ligt begraven. Mensen dringen in grote massa's rondom de tombe om allemaal even hun hand er op te leggen. De tombe staat in een mooie en grote moskee en alle mannen kussen de deuren. Ook zijn er die wanhopig knielen met tranen op hun gezicht. Aan de andere kant van het onvermijdelijke gordijn staan vrouwen te jammeren of kussen, al knielend, de grond! Het is een vorm van geloofsbelijdenis die ons vreemd is. Zoals vaker bij dergelijke heilige plekken draagt Annemieke een chador. Op die 'dress-code' wordt buiten op het plein van de moskee al scherp gelet. Mannen met plumeau volgen ons aandachtig. En wij zijn niet de enigen. Menigeen krijgt een tikje met dat ding omdat de kleding niet genoeg bedekt is of omdat een verkeerde trap wordt genomen, of te wel bij onzedig gedrag en onzedige kleding. Net zoals bij de tombe van Ayatollah Khomeini komen we even buiten de heilige plek allerlei koepeltentjes tegen op straat en in parken. Daar houden de pelgrims zich op.

Deze devotie voor de belangrijkste islamitische figuren maakt ons duidelijk dat de Islam een belangrijke rol speelt in het particuliere leven hier. Dat het geloof ook op een andere manier wordt gebruikt, merken we in de heilige stad Mashhad waar de tombe van Imam Reza staat (de enige van de twaalf sjiitische imams die in Iran ligt begraven). Uit ons hotelraam zien en horen we 's morgens vroeg een massa demonstratie (ter gelegenheid van de 31e verjaardag van de bezetting van de voormalige US-Ambassade) met tienduizenden kinderen tussen de tien en vijftien jaar oud. Middels luidsprekers worden de kinderen opgehitst door hun leiders. Ze scanderen felle leuzen tegen Amerika en Israël. En getuige hun kledij en spandoeken tonen deze kinderen zich bereid om als martelaren te sterven in de heilige strijd in naam van Allah. Nu krijgt een opmerking die we eerder hoorden meer context: we hebben niet zo zeer last van de islamitische republiek, maar veel eerder van het dictatoriale regime. Overigens relativeren de protestleiders hun Anti-Amerika oproepen zelf al door tussen de middag rustig een flesje pepsi-cola te drinken.

Ondanks de islamitische inrichting van dit land is er wel ruimte voor andere geloven. Zo kan de armeense minderheid haar christelijke geloof wel belijden. Bepaalde delen van Teheran, maar vooral Esfahan, staan vol met kerken compleet met kruis. We zijn prettig verrast, omdat eerder in Turkije (dat nota bene kerk en staat heeft gescheiden) de media en politiek verbolgen reageerden op het voornemen om voor het eerst een kruis te plaatsen op een armeense kerk aldaar. Het is er dus ook niet van gekomen tot op heden.
In Iran gaat het in ieder geval wel samen. De vrouwen bij de kerk vertellen ons dat bij de kerk hun hoofddoek af kan, maar zodra ze het terrein verlaten doen ze de doek weer om. Gemengde feestjes met alcohol zijn ook toegestaan. Islamieten zijn dan niet uitgenodigd. Voor ons voelt de kerk in eens heel vertrouwd als we de klokken horen luiden. Ook de geur in de kerk doen onze gedachten onwillekeurig terug gaan naar huis. Het branden van een kaarsje maakt dit 'home-away-from-home' gevoel compleet. Al deze sentimenten kunnen we nog eens rustig bespreken als we worden uitgenodigd voor een kopje koffie bij een armeense familie. Met weemoed denken zij terug aan de tijd van voor de revolutie toen hun vrijheid een stuk groter was.

Naast deze armeense gemeenschap, leven in het oosten van het land ook nog de zoroastriërs. Zij aanbidden het vuur en de aarde en belijden daarmee het geloof zoals dat leidend was voor de arabische invasie (rond 630 na Chr.) die de Islam als hoofdgodsdienst 'introduceerde'. Het aanbidden van het vuur gebeurt nog steeds in de vuurtempels, maar andere rituelen, zoals skyburrials, zijn verboden. Om de aarde zuiver te houden, begroeven zij hun doden niet. Die werden op enorme heuvels (towers of silence) opgebaard aan de natuur, met name enorme aasgieren. Andere culturele eigenaardigheden zijn wel blijven bestaan. Zo beschikken de deuren van hun huizen maar over een klopper, daar waar de islamitische huizen er over twee beschikken: een voor de vrouwen en een voor de mannen. Hierdoor is nu gemakkelijk herkenbaar welk geloof schuil gaat achter welke deur.

Ook de perzische cultuur die de iraniërs zo eigen is, is met de arabische introductie van de Islam onder druk komen te staan. Voor ons is bijvoorbeeld het meest tastbaar dat de Syrah-druif zo goed als is verdwenen, tegelijk met de wijn. Eeuwig zonde vinden wij. Maar we hebben ook gezien dat een beschaving en cultuur niet snel verdwijnen. De iraniërs blijven een trots, niet arabisch volk (zoals ze zelf steeds zeggen), dat zeer inventief is. Waar dat uit blijkt? Op een ons inmiddels zeer geliefde plek kregen we heerlijke zelf verbouwde shiraz wijn (uit een enorme Jack Daniels fles). Of zoals een taxichauffeur tegen ons zei: 'Achter de voordeur KAN hier alles!'