The Truman Show

Na een fraaie autorit door de bergen kunnen we, tot onze verbazing, vrij vlot en zonder al te veel formaliteiten de grens tussen Iran en
Turkmenistan oversteken. We zijn verplicht om met een gids te reizen, dus aan turkmeense zijde staat er keurig een mercedesbusje op ons te wachten, die ons verder Turkmenistan in rijdt. De voormalige sovjetrepubliek die de (inmiddels overleden) president Niyazov in 15 jaar tijd heeft omgetoverd tot een verheerlijkingsparadijs ter meerdere eer en glorie van hemzelf.

Zijn grootheidswaanzin komt al direct naar voren in zijn 'titel'. De man liet zich bij aanzien en aanspreken Saparmyrat Turkmenbaschy noemen, dat zoveel wil zeggen als De Opperste Grootturkmeen der Turkmenen. In het leven van de turkmeen wordt hij geprofileerd als een soort afgod. Zijn enorme gouden standbeelden zijn alomtegenwoordig en worden voor vele miljoenen opgetrokken, maar met hetzelfde gemak, voor hetzelfde bedrag, weer afgebroken om elders nog reusachtiger herplaatst te worden. Om het nu onafhankelijke Turkmenistan tot een natie met een eigen geschiedenis van 1 volk (met 1 leider!) te smeden, heeft hij een enorme boekenreeks laten publiceren met hemzelf als eerste en enige auteur. In zijn pronkstuk 'Ruhnama' schrijft hij de ware turkmeense levenswijze voor en herschrijft hij de geschiedenis tot een triomftocht van de turkmenen. Ieder turkmeen dient een exemplaar, als een soort Koran, in zijn bezit te hebben en ook te kennen. Ook wij bezitten inmiddels een naar het duits vertaald exemplaar!

Een ander mooi voorbeeld van zijn idiotie is de Walk of Health. Begaan met de gezondheid van zijn volk meende hij een trappenpad van tientallen kilometers te moeten aanleggen door de bergen als een 'stairway to heaven'. Een ziekenhuis was wellicht praktischer geweest. Hoe dan ook, elke turkmeen moet, als een soort bedevaart in naam van de Turkmenbaschy, eens per jaar het pad afleggen. Zelf vloog hij liever per helikopter naar het eindpunt.

Niets was hem te dol. Zo liet hij zijn gedroomde hoofdstad Ashgabat zelfs voorzien van een 11 kilometer lange kunstmatig stromende rivier. In onze ogen komt Ashgabat als geheel nog al onrealistisch over en doet het ons vooral denken aan de film The Truman Show: alles is extreem perfect. De stad bestaat uit schone en brede straten met daarlangs enorme gebouwen die wit van het marmer in de zon schitteren tegen de achtergrond van een stralend blauwe lucht. Zelfs het weer lijkt perfect geregisseerd. De gebouwen worden afgewisseld met (versteende) parken en fonteinen of gouden monumenten voor de constitutie, de onafhankelijkheid en zelfs de Ruhnama!
Maar hoe groots de stad ook wordt neergezet, er zit geen leven in. Net als in The Truman Show komt het leven daardoor heel kunstmatig over. Mensen lopen netjes alleen of hooguit met zijn tweeën over straat, maar nooit in een groep. Het lijkt nog het meest op een modeshow en soms hebben we het gevoel dat we zijn aanbeland op een filmset. Het straatbeeld heeft geen schwung. Zelfs de bazaars en de kamelenmarkt ontberen de gebruikelijke gezelligheid van schreeuwende en handelende marktkoopmannen. Op straat zijn ook geen kraampjes of uitstallingen en winkels zijn zonder uithangbord weggestopt achter witte muren. Het inrichten van een marktkraampje op straat zou overigens ook weinig effectief zijn. Immers, voor overheidsgebouwen mag je niet stilstaan en de hele stad bestaat zo ongeveer uitsluitend uit overheidsgebouwen, hetgeen betekent dat je constant in beweging bent. Alleen aan landelijke overheid kent de stad al 40 ministeries. Dat zijn pas een hoop ambtenaren (voor een land met zes miljoen inwoners), bedenken wij.
Net als in The Truman Show houden zij zich vooral bezig met vrij nutteloos werk. Zo zien we iedere morgen een vrouw steeds hetzelfde stukje stoep vegen. Ook worden alle fonteinen in de stad consequent gepoetst en zijn werkelijk alle perkjes keurig aangeharkt en ontdaan van onkruid. En zwerfvuil is een onbekend begrip. Gezellig is anders zullen we maar zeggen. En als je niet bij de gemeentewerken terecht kunt, is er altijd nog de politie die in grote getale aanwezig is en alles en iedereen corrigeert tot aan de spelende kinderen aan toe. Zij moeten het overigens zonder speeltuinen stellen. Ze zullen wel geacht worden in de Ruhnama te moeten lezen.

Ondanks alle schijnbare perfectie en de poging om een nieuwe staat met een eigen identiteit (uit angst voor separatisme stuurde Stalin hier allerlei volkeren uit de Sovjet Unie heen om maar vooral geen volk de meerderheid te geven) te creëren, ligt de russische cultuur er nog dik boven op. Zo is in dit officiële islamitische land wodka en bier nog steeds volksdrank nummer 1. Maar ook de kledingstijl van sommige vrouwen is proto typisch russisch. Nogal hoerig zouden wij zeggen: enorme pumps, verdacht korte rokjes en veel make up. En die wat platte seksuele insteek komt ook terug op TV. Veel ongegeneerde bijna naakte dames maken de meeste programma's tot een smakeloos geheel. Zelfs in de sjieke hotel-restaurants vormen die programma's met een luid volume het achtergronddecor. Ook de karaokebars draaien op die basis een goede omzet. Niet bepaald het type avondvermaak waar wij ons prettig bij voelen.

Een ander overblijfsel uit de oude tijd, maar in Turkmenistan weer als 'state-of-the-art' geïntroduceerd, is de xenofobe houding tegenover buitenlanders en het wantrouwen tussen de burgers onderling. We zijn er ons dan ook terdege van bewust dat onze hotelkamer evenals de telefoon kan worden afgeluisterd. Het verzenden van een e-mail is alleen mogelijk via een gecontroleerd adres. En wie is toch dat rare mannetje dat tijdens onze lunch in het park ogenschijnlijk doelloos steeds rond dezelfde plek naar ons staat te kijken?
Door deze overdaad aan controles door de geheime dienst en de enorme politiemacht voelen we ons alles behalve veilig. Vooral als we op onze eerste avond in de val lopen van de lokale maffia. Uit het niets duiken er plotseling allerlei krakende walkietalkies op, gevolgd door zwart geblindeerde SUV's. Men probeert ons een onverlichte richting op te dwingen naar een duister parkje. Bij elke wijziging van onze koers komen er weer andere mannetjes tevoorschijn met nog luider krakende walkietalkies. Na wat gegraai naar onze armen weten we onze weg te vinden richting een stroom forenzen. Maar dat is gerekend buiten de politie. Die speelt 'het spel' vrolijk mee. Ze gebaren en fluiten dat we moeten omdraaien. Stug en eigenwijs (soms toch wel een fijne eigenschap) lopen we door. Zo snel als we kunnen duiken we een taxi in, terug naar het hotel. Welkom in Ashgabat. Een droomstad? Dacht 't niet!